گارد نگهبان کندو؛ وظیفه ای خطیر بر دوش زنبوران کارگر

هرچه در مورد زنبورهای عسل بیشتر دقیق شویم، شگفتی های فوق العاده ای به ویژه از زندگی اجتماعی آنها هویدا می شود. زنبورهای نگهبان یکی از مهمترین شگفتی های زندگی اجتماعی زنبورها هستند.
درست مانند نگهبانانی که در دنیای ما انسان ها وجود دارند و از خانه های مهم و مراکز حساس مراقبت و محافظت می کنند، زنبورهای نگهبان نیز مسئولیت حفاظت از کلونی خود را بر عهده دارند. ماموریت آنها حفاظت از کلنی و زنبورهای دیگر از مزاحمان، سارقان و همینطور زنبورهای مشکوک است. در برخی از فصول سال نیز از ورود زنبوران نر به کندو جلوگیری کرده و نرکشی را رقم می زنند.
تفاوت مهمی بین نگهبانان کندو با نگهبانان انسانی وجود دارد. ما انسان ها عموما مشاغلی مثل نگهبانی را بر عهده مردان قرار می دهیم. این در حالی است که شبیه به تمامی وظایف سنگین کندو، نگهبانان کندو نیز زنبوران ماده هستند نه زنبوران نر. برخی از زنبوران نر به عنوان نگهبان کندو انتخاب شده و در این جایگاه قرار می گیرند و وظیفه سنگین مراقبت از ورود و خروج به کندو را بر عهده خواهند داشت.
در این مطلب سعی کرده ایم به صورت خلاصه به برخی از نکات در مورد وظیفه خطیر زنبوران گارد ویژه کندو! صحبت کنیم. آشنایی با وظایف این زنبورها، بیشتر ما را با زندگی اجتماعی زنبور عسل آشنا خواهد کرد. به راستی که بسیاری از اقدامات زنبورهای عسل می تواند برای ما انسان ها الگو باشد؛ به شرطی که دقیق تر به زندگی آنها نگاه کنیم.

زنبورهای نگهبان را با ذره بین ببینیم!
زنبورهای عسل به عنوان زنبور نگهبان متولد نمی شوند. در حقیقت، زنبورهای جوان توانایی بر عهده گیری محافظت از کندو را ندارند؛ چراکه هنوز نیش قدرتمند و سم توسعه یافته ای برای مبارزه با خطرات احتمالی ندارند. به همین علت، زنبورهای جوان برای بر عهده گرفتن وظیفه خطیر مراقبت از کندو مناسب نیستند. باید زنبوری برای محافظت از کندو انتخاب شود که بتواند با هر گونه متجاوز به صورت جدی برخورد کند. در نتیجه زنبورهای تازه به دنیا آمده اصلا برای این منظور مناسب نیستند
بسیاری از محققان بر این باورند که زنبورهایی که سنشان از چند ماه عبور کرده است، برای محافظت از کندو انتخاب می شوند. چراکه هم سم آنها در بهترین حالت قرار گرفته و نیش خوبی برای حمله به مهاجمان احتمالی دارند و هم اینکه کشته شدن آنها، مشکلی برای کلنی از بابت کمبود نیروی کارگر برای جمع آوری شهد ایجاد نمی کند.
در مقابل، به اعتقاد بسیاری از حشره شناسان، زنبورهای کاگر از سن 21 روزگی توانایی بر عهده گرفتن این وظیفه را دارند. به همین علت ممکن است برخی از زنبوران کارگر در این سن به سمت نگهبانی از کندو گماشته شوند. با این حال به طور دقیق نمی توان در مورد اینکه دقیقا چه رنج سنی از زنبورها به عنوان نگهبان کندو انتخاب می شوند صحبت کرد.
موضوع دیگری که در حاله ای از ابهام قرار دارد، نحوه انتخاب زنبورها برای نگهبانی از کندو است. اینکه در بین این تعداد از زنبور در کلنی، با چه منطقی یک عده به عنوان زنبور محافظ کندو تعیین می شوند، موضوعی است که بسیاری از محققان علاقه زیادی به کشف آن دارند.
در یک کلنی قوی معمولی حدود 10 تا 20 زنبور نگهبان در هر زمان گشت زنی زنبورهای کارگر در ورودی کندو قرار گرفته اند. این تعداد بسته به اندازه ورودی، فصل، فشار احتمالی سرقت از کندو یا وجود سایر تهدیدها می تواند تغییر کند. بدیهی است اگر یک شکارچی با اندازه بزرگ مانند خرس به یک کندو زنبور عسل نزدیک شود، 10 زنبور نگهبان برای مقابله با او کافی نیستند. در این حالت، زنبورهای نگهبان با استفاده از یک فرمون زنگ دار، سریعا درخواست تقویت می کنند. در چنین حمله هایی، کل کلنی در معرض خطر قرار می گیرد. به عمین علت همه زنبورهای کارگر موقتاً تبدیل به زنبور محافظ می شوند و جان خود را برای محافظت از کلنی و جامعه زنبورها قربانی می کنند.

زنبورهای نگهبان چه وظایفی دارند؟
زنبورهای نگهبان در ورودی کندو با پاهای جلوی خود بلند شده و خیز بر می دارند. با یک نگاه کوتاه به کندو می توانید این موضوع را متوجه شوید که کدام زنبورها وظیفه نگهبانی را بر عهده دارند. زنبورهای مختلفی که وارد کندو می شوند، به زنبورهای نگهبان اجازه می دهد تا آنها را با پاهای جلویی و آنتن ها بررسی کنند. زنبورهای نگهبان می توانند مشخص کنند که آیا زنبور عسلی که قصد ورود به کندو را دارد، دارای بو و رنگ زنبور عسل کلنی است یا خیر؛ زیرا هر کندو بوی مشخصی دارد.
زنبورهای کارگر متعلق به کلنی مجاز به ورود هستند. بیشتر زنبورهایی که بار یا محموله ای با خود به همراه ندارند، مجوز ورود می گیرند. همچنین تقریباً هر زنبور عسل که با بار شهد یا گرده نزدیک به کندو می شود، اجازه ورود پیدا می کند. برای زنبورها مهم است که هیچ زنبور عسل از کلنی های دیگر وارد کندو نشود؛ در نتیجه یکی از مهمترین وظایف زنبورهای نگهبان، جلوگیری از ورود این زنبورها به کندو است. البته بسیاری از این زنبورها به اشتباه قصد ورود به کلنی را دارند؛ اما زنبورهای نگهبان با هیچ زنبوری شوخی ندارند و از ورود آنها جلوگیری می کنند.
زنبورهای نگهبان، متجاوزین خارجی مانند زنبورهای غارتگر، حشرات مزاحم و... را شناسایی و به شدت با آنها مقابله و تلاش می کنند تا انها را بکشند.این زنبورها می توانند فعالیت های مراقبتی خود را گسترش داده و فرمون زنگ خطر را آزاد کنند تا در صورت لزوم سایر زنبورهای نگهبان را جذب کنند. این اتفاق به ویژه زمانی که موجودات بزرگ مثل خرس یا انسان به کندو حمله می کند، ایجاد می شود.

به طور کلی چندین متجاوز مختلف وجود دارد که زنبورها در برابر آنها جبهه گرفته و به مقابله می پردازند:
-  زنبورهای عسل از کلنی های دیگر؛ به ویژه «زنبورهای دزد»
-  انواع دیگر حشرات درنده؛ مانند مورچه ها، پروانه ها و...
-  مخلوقات کوچک که به دنبال پناه بردن به درون زنبور عسل برای گرم شدن هستند؛ مانند موش ها
-  حیواناتی با جثه متوسط که ​​به دنبال خوردن زنبورها یا عسل هستند؛ مانند راکون و حتی برخی از گونه های پرنده
-  شکارچیان بزرگ؛ مانند خرس ها
-  و البته انسانهایی که زنبورها احتمالاً فرض می کنند قصد سرقت مستعمره عسل خود را دارند

برخی از زنبورها نیز اجازه ورود به کندو را پیدا نمی کنند اما برخورد خاصی نیز با آنها انجام نمی شود. برای مثال اگر زنبوری از همین کلنی بر روی گیاهی سمی نشسته باشد یا گرده و شهدی که اورده مناسب کلنی نباشد، از حضور او در کندو ممانعت به عمل می آید. در واقع زنبوران نگهبان از بین رفتن یکی از زنبورها را بهتر از آلوده شدن کل کلنی یا ذخایر کلنی می دانند.